گزارش کتاب «یک زمین با ادیان بسیار: گفتگوی چند دینی و مسئولیت جهانی»

One Earth Many Religions: Multifaith Dialogue and Global Responsibility; Paul F. Knitter; Orbis Books; 1995

نویسنده گزارش: رقیه حق گویان

 

درباره‎‌ ی کتاب

پل نیتر (Paul Knitter)، که یکی از مهم ترین مروجان موضع کثرت گرایی به عنوان مهم ترین روایت الهیاتی مسیحی در مورد تنوع دینی است، در این کتاب یکی از جدیدترین و فوری ترین مسائل در مواجهه با جوامع دینی را بررسی می‎کند. رنج های انسانی و بحران های محیط زیستی محور این کتاب و موضوع مورد علاقه‎ی کسانی است که مانند نویسنده در گفتگوی ادیان مشارکت دارند.

درباره‎ ی نویسنده

پل نیتر استاد الهیات دانشگاه خاویر (Xavier University) است. از دیگر آثار او می توان به کتاب ارزشمند بدون بودا من نمی توانستم یک مسیحی باشم (Without Buddha I Could Not Be a Christian) اشاره کرد.

فصل اول: جهانگردیِ گفت و شنودیِ من

نویسنده معتقد است در ده سالی که از انتشار کتاب او با نام ((هیچ نام دیگری؟))، (No Other Name?) گذشته است، افراد و اتفاقات خاصی به طور ویژه زندگی و دیدگاه های او را تغییر داده و راهبری کرده است. به نظر می‎رسد دو دیگریِ اصلی زندگی و الهیات او را تحت تأثیر قرار داده است: دیگری مذهبی و دیگریِ مبتلا (محنت زده). تا اوایل دهه‎ی 80، مهم ترین فرد مؤثر در زندگی اجتماعی و الهیاتی نویسنده یا انتظارات معنوی و الهیاتی او را به چالش کشیده بودند و یا آنها را تلخ کرده بودند. اما جریان حوادث و رویدادهای جهان او را به همسایگیِ نزدیکتری با دیگران  دعوت کرد و توفیق اجباریِ گفتگو با آنان حاصل شد؛ مانند پناهجویانی که از مرزهای جنوبی قصد وارد شدن به امریکا را داشتند. گفتگوی نویسنده با آنان ابتدا مونولوگ (تگ گویی) و تلاش برای دعوت آنان به مسیحیت بود. اما نویسنده به این نتیجه می‎رسد که جهان دیگر ادیان یکسره سیاه نیست. 

فصل دو: صحبت کردن در مورد آنچه واقعا اهمیت دارد

الگوی مسئولانه‎ی جهانی و همبسته برای گفتگو

تمرکز اصلی این بخش بر موضوع همبستگی است. بخشی از مشکل به ناتمامیِ چرخش به اصطلااح کثرت گرایی در دیدگاه مسیحیت به دیگران ادیان مربوط است. در جریان اصلیِ کلیساهایِ مسیحی، شمول گرایی، با تمام شکل های متنوع‌اش، دیدگاهِ غالب نسبت به پیروان دیگر مذاهب است. این کلیساها، که ارتباط با افرادی از دیگر فرهنگ ها و ادیان آنها را به چالش کشیده و نیز عمق بخشیده و تحت تأثیر زیبایی و حقایقی قرار گرفته‌اند که در مسیحیت وجود ندارد، حضور خود-متجلی و نجات بخش خدا در طول تاریخ را به رسمیت شناخته و حتا بزرگ داشته‌اند. بنابراین کثرت گرایی و یا الهیات همبستگی (correlational theology) تفاوت های واقعی را تأیید می‌کنند، می‌پذیرند و با آنها دست به گریبان هستند.

فصل سه: مشکلات و تله ها

منتقدان مداخله می‌کنند

 اگر فیلسوفان بر این باور هستند که ما همواره گفتگوی ادیان را با عینک فرهنگی-تاریخی می‌بینیم و هرگز نمی‎توانیم جهان را بدون این عینک تجربه کنیم، در مقابل انسان شناسانِ فرهنگی به وضوح مشخص کرده‎اند که چه تعداد از این عینک ها وجود دارد و هر کدام تا چه حد مؤثر است. هر جامعه‎ای فیلتر ها و جهان بینی های خود را دارد. اگر ما می‎توانستیم به این فرهنگ وارد شویم، در می‎یافتیم که عملکرد آن بهتر و به قدر کفایت تر از آن چیزی است که ما از بیرون می‌توانیم تصور کنیم. هر فیلتری باید در بافت خود و با توجه به نیازهای همان جامعه سنجیده شود؛ نمی‎توان فیلتر یک فرهنگ را در جامعه‎ی دیگر به کار برد. حفظ استانداردهای جهانی استدلال و منطق برای داوری در مورد همه‎ی فرهنگ ها یعنی، ساده لوحانه و به طرز خطرناکی، فکر کنیم می‎توانیم برداشتی بدون فیلتری از دنیا داشته باشیم. اما در مورد علوم طبیعی چطور؟ این همان قلمرویی است که غلبه‎ی تنوع نظرات و دیدگاه ها باید جای خود را به روش های پذیرفته شده‌ی جهانی بدهند که محصول اش حقایق پذیرفته شده‎ی جهانی باشد.

فصل چهار: رنج جهانی مستلزم مسئولیت جهانی

دردِ جهان به منزله‎ی چالش جهانی

پافشاری بر غلبه‎ی تنوع و ناممکن بودن یافتن هیچ زمین مشترکی که بتوان روی آن تصمیمات اخلاقیِ مشترک گرفت می‎تواند به آسانی به رخوت و بی‎تفاوتیِ اخلاقی بیانجامد. خطر مهم‎تری که در پافشاریِ معاصر بر این باور که هر ادعایِ حقیقتی تنها ساختاری خاص و محدود است، نهفته است  این است که این ساختارهای خاص به مطلق ها تبدیل می‌شوند. آنها قدرت مطلق بر تمام دیگر منابع حقیقت و ارزش دارند.

فصل پنج: مسئولیت جهانی: زمین مشترک برای گفتگوی ادیان

اولویت دادن به کاربرد عملی (پراکسیس) (Praxis) و صدای قربانیان

پراکسیس در حال شناخته شدن به عنوان بازی کننده‎ی نقشی حیاتی در مواجهه با معضل پست-مدرنی است که اغلب آن را به تشویش دکارتی توصیف می‎کنند. این تشویش نتیجه‎ی احساس نیاز به بنا نهادن زندگی بر حقیقت و نیز این شناخت پست-مدرن است که تمام حقیقت نسبی و در نتیجه سؤال برانگیز است. ما خود را در چرخه باطل هرمونوتیک گرفتار می‎بینیم؛ تفسیر هیچ گاه تمام نمی‎شود زیرا هر زمان که ما چیزی را به عنوان حقیقت تأیید می‎کنیم آلباتروسِ (نوعی مرغ دریایی) پست-مدرن بر روی شانه‎ی ما به ما یادآوری می‌کند که تأیید ما تنها یک ساختار فرهنگی محدود است  و یا اینکه ساختارهای دیگری هستند که باید چک کنیم و یا اینکه احتمالا دیگر ساختارها نقطه نظر ما را دستکاری کرده اند. بنابراین چرخه دوباره آغاز می‎شود.

فصل شش: عدالت چه کسی؟ آزادی چه کسی؟

هدایت چندین رستگاری به یک جهان

آیا مسئولیت جهانی و گفتگویی که اولویت اش آزاد کردن مردم و سیاره‎‎ی زمین از رنج های گزاف است، چیزی است که تمام سنت های دینی بتوانند تأیید کنند یا چنین نظرگاهِ رستگارانه-محوری نسبت به گفتگو بار دیگر مانوری پنهانی برای کنترلِ موارد مورد بحث در گفتمان توسط مسیحیت و غرب است؟ این مسئولیت جهانی محور اصلی تلاش های تمام ادیان جهان برای فهم خود و دیگر جوامع دینی است.

فصل هفت: یک زمین و داستان های متعدد ما

رفاه زیستی-انسانی به عنوان معیاری برای حقیقت دینی

در این فصل راهی چالش برانگیزتر و امیدوار‌کننده تر بررسی می‌شود که از آن راه زمین می‎تواند از امر قدسی سخن بگوید و در نتیجه زمین مشترکی برای گفتگوی ادیان فراهم کند. بنابراین در این فصل این موضوع پیچیده مطرح می‎شود که زمین چگونه می‎تواند به عنوان مبنایی نه تنها برای فهم باورهای دینی یکدیگر بلکه ارزیابی آنها فراهم کند. تعدادی از دانشمندان، فیلسوفان و الهیدانان معاصر پیشنهاد می‎کنند که زمین نه تنها به طرق گوناگون بافتی برای تجربه‎ی الله/حقیقت فراهم می‎کند بلکه داستانی برای ما فراهم می‎کند که به وسیله‎ی آن می‎توانیم تجربه‎های دینیِ متفاوتمان را بهتر بفهمیم، آنها را به هم ربط دهیم و شکل واحدی به آنها بدهیم.

فصل هشت: چطور کار می‌کند؟

پیشنهادهای کاربردی برای گفتگوی مسئولانه‎ی جهانی

در این فصل گام های مشخصی برای پروسه‎ی گفتگویی میان پیروان ادیان مختلف که صادقانه مسئولیت رفاه زیستی-انسانی را به عهده بگیرد ارائه می‎شود؛ توصیه هایی در مورد بافت آن می‎شود و پیشنهادهایی داده می‌شود در مورد اینکه چطور بعضی دشواری هایی را که برزوشان اجتناب ناپذیر است را حل و فصل کنیم. چنین گفتگوی کاربردی و یا این روش آزادی بخشِ گفتگو به چرخش آرام تر و  مؤثرتر چرخه‎ی هرمونوتیک می‎انجامد؛ پروسه‎ای که ما از طریق آن از افق های محدود خود فراتر می‎رویم تا فرد، فرهنگ و یا متنی را که هنوز در افق فهمِ ما نیست درک کنیم.

فصل نه: این روش کارامد است!

نمونه هایی از گفتگوی مسئولانه‌ی جهانی

امروزه برای اینکه گفتگوی ادیان در هند مربوط و معتبر باشد باید نسبت به برابری و آزادیِ انسانی دغدغه‌مند باشد.  بسیاری از افرادی که تلاش می‎کنند نابرابری اقتصادی و اشکال کهنه-فرهنگِ بهره کشی را تغییر دهند بر این باور هستند که اگر قرار است آزادی اجتماعی-اقتصادی در هند موفق باشد، باید تلاشی چند-دینی باشد. از سوی دیگر، این احساس در میان باورمندان و ناباوران در هند در حال گسترش است که اگر ادیان سنتیِ هند حرفی در مورد وظیفه‎ی  ملت-سازی و نیز چالش تفرقه و اختلاف که از زمان استقلالِ هند رو به افزایش است برای گفتن ندارند، این ادیان جایی در میان این ملتِ ناآرام و در حال کشمکش ندارند.

فصل ده: نتیجه گیری مقدمه گونه

باقی مانده های الهیاتی

برای بیشتر مسیحیان، دورنمای چنین گفتگویی همه‎ی انواع سؤالات الهیاتی و نیاز به مبانیِ الهیاتی را پیش می‌کشد. گفتگوی کثرت گرا یا همبسته چطور با باورهای مذهبی جمع می‌شود؟ گفتگوی مسئولانه‎ی جهانی چطور با فهم سنتی از رستگاری  و آخرین چیزها (the last things) (مرگ، داوری، بهشت، جهنم) سازگار است؟ اینها نمونه هایی از سؤالات الهیاتی‎ای است که باید به آنها پاسخ داد.

منابع

کتاب:

One earth many religions

سایت:

Amazon.com