گزارش کتاب «ارزیابی صلح و گفتگوی میان ادیان: روش‌ها و چهارچوب‌ها»
Evaluating Interreligious Peacebuilding and Dialogue: Methods and Frameworks; Mohammed Abu-Nimer and Renáta Katalin Nelson; De Gruyter; 2021
نویسنده گزارش: محمد یوسفلویی
احتمالاً هر کسی که با چالش‌هایی که پیروان ادیان با همدیگر دارند آشنا باشد یا اخبار درگیری‌ها و ناآرامی‌هایی را شنیده باشد که ناشی از باورهای مذهبی، خشم مقدس، رهبران دینیِ تندرو یا چیزهایی مشابه این هستند، به این اندیشیده است که چطور می‌توان این درگیری‌ها را پایان داد و صلحی پایدار استوار ساخت.
کسانی که در حوزه روابط بین‌الملل تحصیل یا فعالیت کرده‌اند نیز به‌طور تخصصی با موضوع برقراری آشتی میان پیروان ادیان با یکدیگر آشنا هستند. کتابِ «ارزیابی گفتگو و برقراری صلح میان ادیان» در همین رابطه است و به مسائل مربوط نحوه آشتی دادن و برقراری صلح بین پیروان ادیان می‌پردازد ازجمله چالش‌های نظری، عملی و اخلاقی این اقدام را بررسی می‌کند، الزامات و بایسته‌های آن را بیان می‌کند، به نقش فرهنگ در دریافت دینداران از معنای صلح می‌پردازد و در نهایت هم تعدادی از ابزارها و مدل‌های جدید برای ارزیابی روش‌های آشتی‌سازی بین ادیان را معرفی می‌نماید.
این کتاب مجموعه مقالاتی است برای ارزیابی فعالیت‌هایی که در راستای برقراری صلح بین ادیان و گفتگوی ادیان انجام شده است یا می‌شود و توسط نویسندگان متعددی با پس‌زمینه‌های متفاوت، نگاشته شده است. این اثر در سال ۲۰۲۱ توسط یک ناشر آلمانی و با اجازه‌ی دسترسی آزاد و رایگان برای همگان، منتشر شده است. برای دریافت کتاب می‌توانید به سایت این ناشر به آدرس www.degruyter.com مراجعه کنید.
سرویراستارانْ مطالب کتاب را در دو بخش عرضه کرده‌اند. بخش اول درباره چالش‌های برقراری صلح و فراهم کردن فرصت گفتگو بین ادیان است. در این بخش چهار مقاله آمده است.
بخش دوم که حاوی سه مقاله است، درباره مدل‌ها و ابزارهای علمی جدید برای ارزیابی روش‌های برقراری صلح بین پیروان ادیان است.
سرویراستاران در ابتدای کتاب یک فصل را به توضیح مقدمات درباره این کتاب و محتوای آن اختصاص داده‌اند. به‌طور کلی یکی از تأکیدات نویسندگان این است که روش‌های بررسی و ارزیابی تلاش‌های صلح‌گرایانه باید مورد بازنگری قرار بگیرند و یک شیوه روشمند و با سازگاری درونی و مستحکم برای ارزیابی روش‌های ایجاد صلح بین پیروان ادیان ایجاد شود. به باور نویسندگان یکی از مشکلاتی که روش‌های ارزیابی کنونی دارند این است که به تکثر جنسیتی توجه نکرده‌اند و از دیدگاه‌های متنوعِ زنانه و مردانه در کنار یکدیگر بهره‌مند نشده‌اند. پس باید در آینده، پای خانم‌ها را نیز بیش از پیش در این مسیر باز کنیم.
یکی دیگر از نقدهایی که نویسنده به پژوهشگران هم‌رشته‌ای خویش می‌کند این است که در تلاش برای برقراری صلح بین مؤمنان به ادیان، یک اشکال فاحش این است که دین را به یک شیء و ابزار تشبیه کرده و اهمیت آن را تقلیل می‌دهند. این موضوع باعث می‌شوند نتوانند آنطور که باهد در هدف خویش موفق باشند.
نکته دیگری که نویسندگان به آن اشاره می‌کنند و ایده‌ای که مطرح می‌کنند این است که می‌توان از خیّرین و کسانی که پول و منابعی برای امور دینی اهدا می‌کنند خواست که بخشی از این مبالغ اهدایی خود را صرف توسعه صلح و رواداری بین انسان‌ها شود. این ایده نیز به نوبه خود قابل توجه است.
یکی از مزایای این مجموعه نوآوری آن و تلاش برای ایجاد یک چهارچوب منسجم برای ارزیابی تلاش‌های صلح‌دوستانه با محوریت ادیان است. مزیت دیگر آن، پرهیز از اطنابِ بیش از اندازه و حجم مناسب کتاب است. البته اگر از نویسندگان بیشتری استفاده می‌شد و به موضوعات دیگری نیز می‌پرداخت، کیفیت اثر بیشتر می‌شد.
مثلاً انتظار می‌رفت به سابقه تاریخی و تلاش‌هایی که درباره سنجش اقدامات صلح‌دوستانه بین ادیان در طول تاریخ شده است اشاره شود. یا نیاز بود گزارشی از چند بررسیِ انجام‌شده و ارزیابی‌های صورت‌گرفته ارائه می‌شد و سپس نواقص آن بیان می‌شد. در این صورت، کتاب از حالت انتزاعی و نظرورزانه‌ی صرف خارج می‌شد و می‌توانست به یک راهنمای عملی هم تبدیل شود.
فهرست مقالات این مجموعه این‌چنین است:
- مقدمه
ارزیابی برقراری صلح در ادیان و بین ادیان: مواجهه با چالش‌ها
- چالش‌های موجود در سنجش و ارزیابی برقراری صلح
صداهایی در این زمینه
- چشم‌و‌هم‌چشمی برای خدا
چالش‌های اخلاقی در ارزیابی برقراری صلح بین پیروان ادیان
- وقتی صلحِ من صلح تو نیست
نقش فرهنگ و دین در برداشت مردم از صلح
- بررسی عامل‌های قدرت‌بخش به رهبران مذهبی
نیاز به عینیت
- ارزیابی برقراری صلح بر مبنای ایمان و باور و برتری آن
- مرتبط کردن ارزیابان و سنجشگران با کسانی که در راستای برقراری صلح فعالیت می‌کنند
ایجاد یک راهنمای سنجش
- ارزیابی و بررسی تأثیر خلاقیت‌ها و نوآوری‌های میان‌دینی