سخنرانی دکتر سید عدنان اشکوری: ساز و کارهای گفتگوی ادیان و تمدن ها
در ادامه فایل تصویری و چکیده سخنرانی دکتر سید عدنان اشکوری (عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی) به زبان عربی با موضوع « ساز و کارهای گفتگوی ادیان و تمدن ها» در دومین پیش نشست بین المللی همایش بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام و گفتگوی ادیان که روز دوشنبه 7 اسفند ماه 1402 در موسسه بیت الحکمه بغداد و توسط گروه مطالعات اسلامی و مطالعات فلسفی این موسسه برگزار شد، تقدیم علاقه‌مندان می‌شود.
این مقاله به سیره امام رضا (ع) می‌پردازد و ایشان را به عنوان پیشگام در گفتگو بین مذاهب و ادیان مورد بررسی قرار می‌دهد. تمرکز پژوهش حاضر بر جنبه عقلانی گفتگو به عنوان نقطه شروع ضروری برای ایجاد یک گفتگوی معنادار و سازنده است. امام رضا (ع) به ده اصل و ویژگی اساسی اشاره می‌کند که باید در طرفین گفتگو وجود داشته باشد تا گفتگو به نتیجه ای مثبت منتهی شود. سپس مقاله به میزان اعتبار عقل در گفتگو بین مذاهب و ادیان می‌پردازد. سه نگرش نسبت به گفتگوی عقلانی بین مکاتب الهی وجود دارد. نگرش اول به نوعی عقلانیت حداکثری در ارزیابی اصول عقیدتی پایبند است. بر اساس این دیدگاه، که توسط بسیاری از فیلسوفان غربی نسبت به پدیده‌های دینی اتخاذ شده است، بخش زیادی از باورها به دلیل اینکه صرفا مبتنی بر ایمان به غیب و پذیرش سخنان پیامبران هستند، رد می‌شوند. دیدگاه دوم، نقادانه است و پدیده‌های دینی را به طور رادیکال ارزیابی نمی‌کند، بلکه با درجه‌ای از بی‌طرفی با آنها برخورد می‌کند و خرافات و مسائلی که با طبیعت انسانی همخوانی ندارند را کنار می گذارد. دیدگاه سوم به هیچ عنوان بهعقل اجازه نمی‌دهد که موضعی نسبت به باورهای دینی اتخاذ کند و در واقع نقشی برای عقل در گفتگو بین مذاهب و ادیان قائل نیست. طبیعتاً، دیدگاه‌های اول و سوم نمی‌توانند مبنایی مشترک برای شکل گیری گفتگو میان مکاتب فکری مختلف ایجاد کنند، زیرا گفتگوی آنها بی‌ثمر و منفک از حقایق خواهد بود. با این حال، دیدگاه دوم، بر اساس تحقیقات و مطالعات انجام شده توسط نویسنده این مقاله، در بسیاری از گفتگوهایی که در حال حاضر در رسانه‌ها و مجامع دینی در جریان است، مورد توجه است اما با وجود اثربخشی نسبی، نهایتا به نتایج رضایت‌بخش و سازنده منجر نمی‌شود. این امر به خاطر آن است که طرفین گفتگو اغلب وانمود می‌کنند که مواضعی عقلانی اتخاذ کرده‌اند اما به دلیل تعصبات و فشارهایی که توسط جامعه و نهادهایی که به آن تعلق دارند بر آنها وارد می‌شود، به لوازم مبانی عقلانی خود پایبند نیستند. این مسئله مخصوصاً در جوامعی که ادعای انفتاح فکری می‌کنند و به دنبال عقلانی سازی پژوهش ها هستند، بیشتر صادق است. مواضع دوگانه‌ای که توسط مجامع علمی و نهادهای تحقیقاتی در قبال تضمین حقوق بشر و حفاظت از حقوق ملت‌هایی که قربانی نسل‌کشی و پاکسازی قومی شده‌اند اتخاذ می‌شود، نمونه‌های برجسته‌ای هستند که نشان می‌دهند گفتگوهایی که بین اندیشمندان مکاتب فکری و تمدن‌های مختلف در جریان است، اگر با نگاه مثبت بدانها نگریسته شود، در نهایت چیزی بیش از تلاش‌هایی اندک برای درک دیگری نیست.