در ادامه چکیده سخنرانی دکتر محمدجواد شمس (دانشیار دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) ) با موضوع « روش تطبیقی مطالعه ادیان از منظر داراشکوه» در دهمین پیش نشست همایش بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام و گفتگوی ادیان که روز سه شنبه  28 آذر ماه ۱۴۰۲ در دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین برگزار شد، تقدیم علاقه‌مندان می‌شود.

چکیده فارسی:

محمد داراشُکوه (۱۰۲۴-۱۰۶۹ ق.)، شاهزاده معروف گورکانی، به دلیل گرایش‌های عرفانی و علاقه‌اش به مطالعه تطبیقی عرفان اسلامی و عرفان هندویی و ترجمه آثار مهم حکمت هندوان، شهرت بسیار یافته است. داراشکوه به لوازم مطالعات تطبیقی پایبند بود. او با عرفان مبدأ، یعنی عرفان اسلامی، آشنایی یافت، به سیر و سلوک عملی و مطالعۀ مباحث نظری پرداخت و آثاری در این باره تدوین کرد. او با عرفان مقصد یعنی عرفان هندویی نیز آشنایی یافت. بدین منظور نخست به فراگیری زبان سنسکریت روی آورد، آنگاه متون اصلی حکمت و عرفان هندوان از جمله اوپنیشدها و یوگه واسیشتهه را مطالعه و گاه ترجمه کرد. او با بزرگان حکمت هندویی آشنا شد و مباحث حکمی را همدلانه از زبان خود آنان فراگرفت. گفتگوها و پرسش و پاسخ‌های او با بابا لعل داس گواه روشنی بر این امر است. او در مسیر مطالعات و ارتباط با بزرگان حکمت و عرفان هندی باور یافت که دین هندویی خاستگاهی الهی و منشأی وحیانی دارد. او وداها را از کتب پیامبران پیشین دانست و حتی معتقد شد که اوپنیشدها همان »کتاب مکنون» است. و سرانجام بدین نتیجه دست یافت که عرفان اسلامی و عرفان هندویی مبانی یکسانی دارند و تفاوت‌ها صرفاً لفظی و ظاهری است. کتاب مختصر مجمع البحرین او به زبان فارسی نمونه‌ای از نگرش او به دین‌شناسی مقایسه‌ای و وحدت ادیان است. او در مطالعات تطبیقی بر ویژگی‌های فردی و اخلاقی، به ویژه بی‌طرفی، انصاف و فهمیدگی، تأکید فراوان داشت. و بر این باور بود که فقط کسانی قادر به مطالعه عرفان تطبیقی‌اند که اهل فهم و انصاف باشند.