در ادامه فایل تصویری و گزارش مکتوب سخنرانی حضرت آیت الله دکتر محمدهادی عبدخدائی (رئیس همایش) در مراسم افتتاحیه اولین پیش نشست همایش بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام و گفتگوی ادیان که روز پنجشنبه 19 خرداد ماه ۱۴۰1 در بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد، تقدیم علاقه‌مندان می‌شود. 

مشاهده فیلم سخنرانی

امام‌رضا (ع) نمادی از گفتگوی بین‌الادیان هستند و روش گفتگو و جدال احسن و دیالوگ بهترین را به ما آموخته‌اند که در عین حال گفتگوهایی عالمانه، فقیهانه بسیار آموزنده به شمار می‌روند. جمع میان حقیقت و اخلاق گاهی اوقات کار دشواری است که آدمی هم حق را بگوید و هم اصول اخلاقی را رعایت کند که برخوردی ایجاد نشود. امام‌رضا (ع) مانند همه پیشوایان دینی به این جهات توجه داشتند و رعایت می‌کردند. از جمله یکی از گفتگوهای ایشان را به صورت خلاصه بیان می‌کنم:

در آن مجلسی که مأمون علمای ادیان را دعوت کرده بود و طرف مناظره و بحث هم خود امام هشتم بودند، شخصی به نام عِمران درباره توحید سؤال می‌کند. می‌گوید: أَ هُوَ فیِ الخَلقِ ام الخَلقُ فیه؟ درباره خدا و خلق خدا چه نوع رابطه‌ای هست؟ آیا او در میان مخلوقات است یا موجودات در جوف او هستند. حضرت می‌فرمایند اشتباه می‌کنی این نوع معرفت درست نیست. بعد سخنان خودشان را آغاز می‌کنند. این بحث در میان متفکران بشری بسیار جدی است که رابطه خدا و خلق خدا چگونه است؟ بعضی تصور کرده‌اند که این رابطه یک رابطه عینیت است؛ خداوند عبارت از مخلوقات است و مخلوقات هم عبارت از خداوند است. و هر لحظه این بت عیار به شکلی در می‌آید. بعضی‌ها گمان کرده‌اند جزء و کل است. بعضی‌ها این رابطه را به دریا و حباب‌هایی که روی دریاست، تشبیه کرده‌اند. بعضی‌ها آن را به نَم و یَم مانند کرده‌اند. نظریات گوناگونی مطرح شده که بسیاری از آنها الحادی است و نه با عقل سازگار است، نه با شرایع آسمانی. امام‌رضا (ع) این رابطه را مَثَل به آینه می‌زنند. در این باره آیات فراوانی در قرآن وجود دارد که البته قرآن به صورت خیلی کامل آیه خدا معرفی می‌کند. جهان آیه الهی است. موجودات در آفرینش آیات و نشانه‌های خدا هستند. واژه آیه در قرآن فراوان است. نشانه قدرت و خالقیت و هنر و علم خداست. نشانه صفات خدا در این موجودات خودنمایی می‌کند. امام‌رضا (ع) آن را به آینه تشبیه می‌کنند که بسیار زیباست. اتاقی را در نظر بگیرید، اطراف این اتاق آینه‌های گوناگونی نصب شده است، وسط این اتاق یک چلچراق هست. چراغ یکی است ولی عکس و تصویر این چراغ در چهل آینه می‌افتد. آنها واقعاً چراغ نیستند، بلکه تصاویر و جلوه‌هایی از چراغ‌اند که در آینه‌های مختلف افتاده است، ولی ما چراغ می‌بینیم. چراغ واقعی در آفرینش خداست. آن چراغ‌های دیگر پرتوی از انوار خداوند هستند. «جهان مرآت ذات شاهد ماست/ فشاهِد وجهَهُ فی کلِّ مِرآت»[1] این بیت از جامی است و شاید هم از این استدلال امام هشتم استفاده کرده است. جهان آیینه‌ای است از پروردگار متعال، البته آینه تمام و کمال نیست، بلکه آینه‌ای است که به اندازه ظرفیت خودش از این کمالات را می‌تواند منعکس کند. بعضی آینه بزرگ‌اند، مانند پیامبران الهی و بعضی آینه‌های کوچک‌اند. حتی یک مور هم آینه قدرت و هنر خداوند است. آینه اندک‌بینی و ذره‌بینی خداوند متعال است که تمام نیازهای زندگی را برای این مورچه ایجاد کرده است. این تعبیر آینه در شعرای راستین ما نفوذ زیادی دارد. «جلوه‌گاه رخ او دیده من تنها نیست/ ماه و خورشید هم این آینه می‌گردانند» تنها چشم من جلوه‌گاه قدرت خداوند نیست، بلکه آینه‌ای که در دست ماه و خورشید است این را منعکس می‌کند و آنها آینه‌گردان قدرت خداوند هستند. بعد از آیه مسئله آینه را مشاهده می‌کنیم که به زیبایی رابطه خداوند و مخلوقات را به تصویر کشیده است. بعضی‌ها راه‌های انحرافی را طی کرده‌اند که با استدلال عقلی و فلسفی هم سازگار نیست، اما امام‌رضا (ع) در این مناظره بسیار زیبا مسئله آینه را مطرح می‌کند. چطور آینه زیبایی شما را نشان می‌دهد، اما به اندازه خودش، گاهی آینه تار است، گاهی کوچک است. به اندازه ظرفیت خودش زیبایی یوسف را منعکس می‌کند. این جهان هم زیبایی پروردگار متعال را منعکس می‌کند. لذا قرآن کریم در روش خداشناسی به بیان آیات خودش تأکید دارد. آیات خودش را تبیین می‌کند. راه خداشناسی این است. بنگرید به آثار الهی. گاهی آدمی بهت‌زده می‌شود. «فارجِع البَصرِ هل تری مِن فُطورٍ» (ملک/ 3) شبانگاهی به آسمان بنگر به این همه ستارگان، آیا شکافی یا خللی می‌توانی پیدا کنی؟ دوباره نگاه کن. کار به جایی می‌رسد که حیرت‌زده می‌شوی. امام‌رضا (ع) برای آن متکلم زمانه خودش این مسئله را باز می‌کند که اصل پرسش اشتباه است. خداوند متعال سنخیتی با مخلوقات ندارد. اگر در مخلوق قرار بگیرد، محدود می‌شود. مخلوق هم در او قرار نمی‌گیرند. مخلوقات نشان‌گر خداوند هستند. و البته هر چه مخلوق کامل‌تر باشد، این هدایت‌گری بیشتر است.

ما به همفکری و همکاری نیاز فراوانی داریم. دنیای امروز خیلی به همکاری میان ادیان نیاز دارد. این همه آتش‌افروزی‌ها و جنگ‌ها در اثر این است که پیروی از انبیاء را کنار گذاشته‌اند. همه تابع قدرت و ثروت‌اند. اگر ما به راه انبیاء بازگردیم، این گرفتاری‌ها را نخواهیم داشت. پیروان راستین ایشان باید گرد هم بیایند و با هم گفتگو و همکاری کنند و انسان‌ها را به راه انبیاء برگردانند. ما در مباحث اعتقادی می‌توانیم همکاری داشته باشیم؛ در اصل مبدأ و در معاد و روز رستاخیز. هرچه توجه به خدا بیشتر باشد، مفاسد هم کم می‌شود. این سخن ادیان نیست، مثلاً کانت می‌گوید: سه چیز ضامن اخلاق است که باید با هم باشند: ایمان به مبدأ، ایمان به معاد و رستاخیز و اعتقاد به اختیار بشر. پشتوانه اخلاق ایمان به خداوند است. ما در مسیر عدالت انسانی می‌توانیم با همدیگر همفکری داشته باشیم. در سیر بنیان خانواده و اصالت خانوده که مشکل بسیار مهمی در جوامع غیردینی وجود دارد، می‌توانیم همکاری داشته باشیم. از این رو، ما دستمان را بنا بر وظیفه دینی‌مان برای همکاری و گفتگو دراز می‌کنیم تا در مسیر انسانیت و در هدف‌داری الوهیت گام برداریم. والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته.