به اطلاع می‌رساند پنجمین سخنرانی از سلسله سخنرانی های علمی پیش از همایش امام رضا(ع) و گفتگوی ادیان، در تاریخ 11 دی ماه ۱۴۰۲ از ساعت 18 تا 19:30 به صورت برخط برگزار گردید. در این جلسه،  حجت الاسلام و المسلمین دکتر قاسم کاکایی، استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز، با موضوع «گفتگوی اسلام و مسیحیت از منظر عرفان» به سخنرانی پرداختند. در ادامه فایل صوتی و تصویری جلسه تقدیم میگردد. گزارش مکتوب سخنرانی نیز به زودی تقدیم علاقه مندان می شود.

مشاهده فیلم سخنرانی

در ابتدای نشست حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاکایی عنوان کردند مراد از گفتگوی ادیان، گفتگوی متدینان است. این گفتگو بر بستر مبانی و برداشت‌های دینی صورت می‌گیرد. هدف گفتگوی ادیان افزایش تفاهم و علم آموزی می‌باشد. تاکید ما در این نشست بر گفتگوی ادیان ابراهیمی است.

عرفان به عنوان یک برداشتی از دین که محور آن توحید است یکی از موضوعاتی است که گفتگوی ادیان حول آن شکل می‌گیرد. از میان ادیان ابراهیمی، اسلام و مسیحیت پیروان بیشتری دارند و این دو مکتب داعیه تبلیغ و گفتگو نیز دارند. از سویی متون مسیحی به نوعی منابع دینی یهودیان را نیز در برگرفته است. بنابراین در این نشست تاکید بر گفتگوی ادیان اسلام و مسیحیت است.

قرآن کریم در سوره مبارکه مائده تاکید می‌کند که مسیحیان بیشتر اهل گفتگو هستند. در این سوره اشاره شده که مسیحیان بیشترین اظهار محبت را به مومنین دارند و علت این مودّت، رهبانیت و معنویت خاص مسیحیان است که آنها را از استکبار و تکبّر دور داشته است. همچنین در سوره مبارکه آل عمران، آیه مبارکه 113 عنوان شده است که از اهل کتاب کسانی هستند که آیات الهی را در نیمه‌های شب تلاوت می‌کنند که این عبادت و خلوص آنان سبب شده است تا گفتگو با آنان سهل‎‌تر باشد.

ادیان ابراهیمی دارای مسائل مشترکی هستند که می‌توانند در این موارد یک جبهه مشترک را تشکیل دهند. به عنوان مثال ادیان ابراهیمی می‌توانند در برابر ماتریالیسم و عرفان‌های کاذب یک جبهه واحد تشکیل دهند. البته خالی شدن دین از معنویت نیز بسیار خطرناک است که می‌تواند منجر به ظهور پدیده‌هایی مانند داعش و یا نسل‌کشی مسلمانان در بوسنی شود.

گفتگوی ما بین اسلام و مسیحیت بر مبنای دین است. گفتگوی ادیان صرفاً مناظره نیست بلکه تاکید بر اشتراکات است. در گفتگو سعی می‌شود درباره مشترکات مانند توحید صحبت شود. قرآن کریم در سوره مائده می‌فرماید که حکم خداوند در تورات نیز بیان شده است. علامه طباطبایی در این باره عنوان می‌کنند این نشان می دهد که چنین نبوده که کتب مقدس در زمان پیامبر کاملا تحریف شده باشند. از سوی دیگر می دانیم که از زمان رسول اکرم تا امروز نیز تغییری در کتب مقدس اهل کتاب داده نشده است. لذا در توراتی که امروز موجود است حکم الله یافت می‌شود. از طرف دیگر مباحث توحیدی کمترین حساسیت و تحریف را داشته‌اند. بنابراین باب گفتگو در بحث توحید بسیار گشاده‌تر خواهد بود. در همین راستا قرآن کریم در سوره مبارکه آل عمران و عنکبوت، مسیحیان را به گفتگو حول توحید دعوت کرده است.

در عهد عتیق در باب 45 آیه ششم الی هشتم اشاره شده است که خدا یکی است و خداوند تنها صانع است که مطابق آیه 14 سوره مبارکه طه می‌باشد. در این راستا روایتی از امام صادق(ع) در مورد توحید از زبان حضرت موسی(ع) وجود دارد که دقیقا تعبیر مشابهی در آن به کار گرفته شده است. میان متون مقدس مسیحی و تراث حدیثی اسلامی مشابهت‌های بسیاری یافت می‌شود. آنچه بسیار شگفت آور است تکرار تعابیر و عبارات استفاده شده در متون مقدس مسیحی با همان ادبیات و موضوع در متون روایی اسلامی می‌باشد. به عنوان نمونه قرآن کریم عنوان کرده است ما برای هر امتی، مسلک و منهاج خاصی قرار داده‌ایم اما گوهر دین یکی است. این تعبیر در متون مقدس مسیحی نیز یافت می‌شود.

در ادامه نشست دکتر کاکایی عنوان کردند که در انجیل یوحنا باب اول از آیه یک تا هجدم عنوان شده خدا هرگز دیده نشده است و بیان می‌شود که حضرت عیسی(ع) خداوند را تجلی داده است. همچنین از حضرت عیسی(ع) و خداوند به عنوان کلمه خدا یاد می‌شود. منظور از ظهور و تجلی خدا در حضرت عیسی(ع)، تجلی خداوند در مخلوقات است. این امر در متون اسلامی و ادبیات عرفانی ما نیز مکرراً عنوان شده است. در سوره آل عمران آیه 45 ملائکه خطاب به حضرت مریم عنوان می‌کنند که خداوند تو را به کلمه‌ای از جانب خودش بشارت می‌دهد که همان وجود مبارک حضرت مسیح می‌باشد.

در مسیحیت عنوان شده که این دین مسیح محور است و همه مناسک و امور مبتنی بر وجود عیسی(ع) می‌باشد. از طرف دیگر بیان شده دین اسلام، کتاب محور است و همه مناسک و امور متبرک مستند به قرآن است. اما نزد عرفای اسلامی جایگاه نبی اکرم(ص) بسیار بالاست و حتی قرآن صفت پیامبر است و ابن عربی عنوان می‌کند که قرآن خُلق پیامبر اکرم(ص) است. ازاین‌رو در هر دو دین ولایت محوری و پیامبران محوراند.

در انتهای نشست دکتر کاکایی عنوان کردند که به نظر می‌رسد می‌توان بر مبنای قرآن کریم و کتب مقدس مسیحیت به یک تفاهم برسیم و بتوانیم درد امروز بشر که فاصله گرفتن از معنویت و الهیات است را درمان کنیم. در واقع می‌توان در بستر گفتگوی ادیان و هم افزایی با ادیان ابراهیمی یک جبهه مشترک علیه جریان ضد معنویت و الحادی حاکم بر جهان اتخاذ کرد و قدری از آلام بشر امروزی را کاهش داد.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاکایی در پاسخ به سوالات حاضرین نکاتی را به شرح زیر بیان کردند:

• سیره امام رضا(ع) دارای نکات بسیار ویژه و مفیدی در راستای گفتگوی ادیان در شرایط کنونی جهان است. الگو قرار دادن ایشان قطعا در راستای تفاهم و گفتگوی ادیان بسیار مفید خواهد بود. مرحوم پرفسور وینسنت برومر در کتاب هنگام نیایش چه می‌کنیم؟ عنوان کرده‌اند عرفان در ایران بسیار مترقی است. ایشان در یکی نشست‌های علمی خود در هلند عنوان کردند در اروپا، اسلام از دو کانال ترکان عثمانی و وهابی‌ها که بسیار خشن و بدوی است شناخته می‌شود. ایشان در آن نشست به فیلسوفان و علما حاضر در جلسه توصیه کرده بودند اگر می‌خواهید اسلام واقعی را بفهمید باید به سراغ اسلام عرفانی ایران بروید و این اسلام عرفانی را از آنان بیاموزید.
• با مطالعه آثار فلاسفه غربی و علما مسیحی در زمینه وحدت می‌توانیم به مبانی مشترک و تفاهم بیشتری دست پیدا کنیم. برخی از اندیشمندان مسلمان عنوان کرده‌اند که در تقریرات جدید از مسیحیت، حضرت مسیح(ع) به عنوان ذات خدا معرفی می‌شود و این امر با توحید اسلامی تناقض دارد. بنابراین توحید نمی‌تواند به عنوان یک نقطه محوری برای گفتگوی ادیان مطرح باشد. در این باره باید گفت که هانری کُربن در بحثی که با علامه طباطبایی داشتند، عنوان کردند که بحث تجلی خداوند متعال در مخلوقات که در اسلام مطرح می‌شود، مسئله تثلیث مسیحیت را حل می‌کند. از طرف دیگر مایستر اکهارت، خدا را در چهار نشئه متجلی می بیند که با مطالعه دقیق نظریه وی به این نتیجه می‌رسیم که دقیقا تعبیر او از خداوند در این چهار نشئه مطابق با سوره توحید که توحیدی‌ترین سوره قرآن کریم می‌باشد، انجام گرفته است.
• روایات وارد شده در مورد علت خلقت جهان مانند لولاک ما خلقت الأفلاک و... در اسلام بسیار مشابه جنبه‌های خدایی ذکر شده برای حضرت مسیح(ع) می‌باشد. بنابراین با تفسیر صحیح متون مقدس می‌توانیم به اشتراکات زیادی برسیم و اینگونه نیست که مسیحیت را یک مکتب کاملا شرک آلود و غیرتوحیدی بدانیم، بلکه باید دیدگاه خود را به این مکتب تغییر دهیم و با عینک بهتری آن را رصد کنیم.
• اگر به گفتگوی ادیان میدان دهیم، ضرر نخواهیم کرد. بحث‌های نیایش، عرفان، توحید و... از مواردی است که می‌توان روی آنها گفتگو کرد. به طور کلی مطرح کردن مباحث معنوی سبب می‌شود دلپذیری دین افزایش یابد. به عبارت بهتر یکی از راه‌های مقابله با دین گریزی، توصیف و بیان مباحث معنوی در سطح عامه مردم است.

تهیه کننده: محمد پاینده