در ادامه فایل صوتی  به همراه گزارش مکتوب سخنرانی دکتر علی سلحشور ( استادیار دانشگاه کردستان) با موضوع «روش شناسی گفتگوی ادیان؛ رویکردهای اجتماعی» در سیزدهمین پیش نشست همایش بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام و گفتگوی ادیان که روز شنبه 28 آذر ماه ۱۴۰۲ در دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی واحد سنندج برگزار شد، تقدیم علاقه‌مندان می‌شود. فایل تصویری جلسه به زودی تقدیم علاقه مندان می گردد.

در ابتدای نشست دکتر سلحشور عنوان کردند بحث ما در مورد حوزه ارتباط انسان با دیگران می‌باشد. اگر نظریه گفت‌وگوی ادیان را از قرآن استخراج کنیم می‌بایست از معابر خاصی که قرآن کریم به آن سفارش کرده است عبور کنیم. قرآن کریم گفت‌وگوی ادیان را به عنوان یکی از ابزارهای شناخت عنوان کرده است. آیه شریفه: (( إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ... )) به این نکته اشاره دارد که هدف از وجود تفاوت در فرهنگ و جوامع مختلف ایجاد شناخت و تکامل انسان است. همچنین این تفاوت‌ها به معنی برتری انسان‌ها بر یکدیگر نیست بلکه ملاک برتری نزد خداوند متعال تقوا می‌باشد.

قرآن کریم پس از محقق شدن شناخت ادیان و اقوام مختلف از یکدیگر از آنها می‌خواهد تا با یکدیگر ائتلاف کنند. قرآن کریم در اینجا مردم را به یکی شدن در دین دعوت نمی‌کند بلکه آنها را به پذیرش و گفت‌وگو بر سر موارد مشترک فرا می‌خواند. توحید و نفی شرک اولین نقطه مشترک در ادیان ابراهیمی است. قرآن کریم پس از این مرحله، پیروان ادیان مختلف را به جدال احسن فرا می‌خواند. به عبارت بهتر مهندسی گفت‌وگوی ادیان توسط قرآن کریم به ترتیب از سه معبر اصلی می‌گذرد. برخلاف تصور عامه، قرآن کریم بعد از حصول شناخت و بحث بر مشترکات، افراد را به بحث و جدل آن هم با شیوه نیکو فرا می‌خواند.

خداوند متعال از مردم می‌خواهد تا به بهترین شیوه وارد مقوله گفت‌وگوی ادیان شوند. بعد از این مراحل خداوند متعال می‌فرمایند که سخن مخالفان خود را بشنوید و به استدلال‌های مخالفین گوش دهید. در واقع قرآن کریم اصلا هدف گفت‌وگوی ادیان را پیروز شدن و غلبه بر خصم نمی‌داند بلکه به دنبال رشد فکری مردم جامعه از طریق استماع استدلال‌های مخالفان است.

در ادامه نشست دکتر سلحشور عنوان کردند که مناظره‌ی جدلی به سه دسته کلی جدال احسن، جدال باطل و مناظره خطابی تقسیم می‌شود. در جدال احسن در مقدمات استدلال از مشترکات و مبانی مورد تایید مخالفین استفاده می‌شود. اگر این ویژگی از مناظره حذف شود به جدال باطل تبدیل می‌گردد. در مناظره خطابی نیز از قضایای اقناعی و مسموع استفاده می‌شود.

عبارت "التی هِیَ أحسَن" نشان می‌دهد جدال احسن یک عمل روشمند و با قاعده است که مطابق سایر آیات و روایات می‌توان تا پانزده ویژگی برای جدال احسن به عنوان یک عمل روشمند برشمرد. اولین روش در گفت‌وگوی ادیان، رعایت ادب و احترام است. ائمه معصومین هرگز در هیچ مجادله‌ای از دایره ادب خارج نشده‌اند. صبوری، دانایی و وثوق گرایی از ویژگی‌هایی است که همواره در سیره ائمه معصومین قابل مشاهده است. مسئله دیگر لطافت گرایی و وسواس در استخدام الفاظ است. هدف ائمه از مناظره کشف حقیقت است بنابراین برای کشف حقیقت، گفتار باید پاک و لطیف باشد.

ویژگی پنجمی که برای جدال احسن می‌توان ذکر کرد استواری در کلام و قاطعیت گرایی است. به عنوان مثال امام رضا(ع) همواره در مناظرات خود قاطعانه صحبت می‌کردند که قرآن کریم از این ویژگی به عنوان قول سدید یاد می‌کند. توقف و تأنّی در گفتار یکی از ویژگی‌های مهم جدال احسن است. برای نیل به هدف و روشن شدن حقیقت در جدال، می‌باید میل و گرایش های فرهنگی و قومی مخاطب و همچنین سطح فهم و درک او به خوبی شناخته شود. این ویژگی که به عنوان مخاطب شناسی از آن یاد می‌شود از مهمترین ویژگی‌های جدال احسن است.

تحدّی، کیاست گرایی، استفاده از تمثیل، تمسک به مقبولات مخاطب، اقامه برهان، درخواست دلیل از طرف مقابل، پرهیز از مغالطه، استفاده مناسب از شواهد تاریخی و حسن استماع و مهارت‌های شنیداری از دیگر ویژگی‌های جدال احسن در قرآن کریم و سیره معصومین می‌باشد.

تهیه کننده: محمد پاینده