دکتر طلال عتریسی، استاد علوم اجتماعی و مدیر مرکز پژوهش های علوم انسانی و دینی، در اولین سخنرانی بین المللی همایش بین‌المللی امام رضا(ع) و گفتگوی ادیان  با عنوان «خانواده در مواجهه با تغییرات ارزشی» به سخنرانی پرداختند. این سخنرانی به زبان عربی و به صورت برخط در تاریخ 22 آذر ماه 1402  برگزار گردید. در ادامه فایل صوتی و تصویری و ترجمه چکیده این سخنرانی تقدیم علاقه مندان می گردد.

مشاهده فیلم سخنرانی

موضوع ارزش‌ها از مهم‌ترین مباحثی است که فیلسوفان، جامعه‌شناسان،  فقیهان، حکیمان و نیز ادیان آسمانی با وجود اختلافاتی که در این زمینه دارند در طول تاریخ مطرح ساخته‌اند. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود آن است که آیا ارزش‌ها تغییرپذیرند یا ثابت هستند و تغییر نمی‌کنند. نگارنده معتقد است که ارزش‌ها علی‌رغم اهمیتی که دارند در معرض تغییر هستند. عواملی که در تغییر ارزش‌ها دخیل هستند شامل عوامل فکری، فلسفی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است. گاهی هم حوادث بزرگی رخ می‌دهد و منجر به تغییر ارزش‌ها می شود یا مؤثر بر تغییر آنهاست. هنگامی که از ارزش‌ها سخن می‌گوییم، شاهد آنیم که خانواده از سویی، اولین، اصلی‌ترین و مهم‌ترین مکان شکل دادن به ارزش‌ها و از سوی دیگر، عامل انتقال این ارزش‌هاست. خانواده در غرب -خصوصا پس از دهه شصتم میلادی- دچار تغییرات متعددی گشته؛ به نحوی که از خانواده‌ای سنتی به خانواده‌ای از هم پاشیده، آزاد و منحل از حیث اخلاقی تبدیل شده است. آشنایی با فرایند فکری، فرهنگی و اجتماعی که بر خانواده در غرب گذشته، به دلایلی از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ چه بسیاری از جوامع در سایه همین فرایند زیست می‌کنند و آن را فرایندی طبیعی و مثبت می‌دانند که بایستی بِدان پیوست. اما چرا خانواده در غرب از حالت سنتی به وضعیتی از هم گسیخته رسید ه است؟ حتی خانواده دیگر همان نظام واحدی نیست که پیش از این می‌شناختیم، بلکه به اَشکال مختلفی مانند رابطه دو مرد یا دو زن یا دیگر صورت‌های آزاد دیگر مبدل شده است. این امر به صورت ناگهانی اتفاق نیفتاده، بلکه محصول یک فرایند است و عوامل مختلفی –با اهمیت و میزان اثر متفاوت- بر شکل گیری آن موثر بوده است. بُعد فکری و فلسفی این فرایند با خارج ساختن دین از زندگی آغاز شده است؛ همانکه نیچه از آن با «مرگ خدا» یاد می‌کند. منظور از «مرگ خدا»، مرگ دین یا مرگ اصول ثابت است. از بُعد اقتصادی، با سرمایه‌داری مواجه هستیم که می‌خواهد همه افراد جامعه را به مصرف‌کننده تبدیل نماید. تنوع و آزادی روابط، بخشی از این تحول به سوی انسان مصرف‌گرا است، امری که صراحتا با ارزش های ثابت خانواده در تعارض است. از این مطالب می توان چنین نتیجه گرفت که این فرایند ارزش خانواده را به پایین‌ترین سطح آن آن رسانده است و خانواده صرفا یکی از  اشکال نهادهای اجتماعی تلقی می‌شود، نه اساسِ جامعه انسانی، و این خود یک چالش جدید است. درک این فرایند به ما در فهم تحولات خانواده در غرب و در جامعه خویش یاری می‌رساند تا از تکرار این فرایند و دچار شدن به بحرانی که غرب بدان گرفتار گشته، در امان بمانیم.

مترجم: امیرحسین فراستی