در ادامه فایل صوتی و تصویری به همراه گزارش مکتوب سخنرانی دکتر رضوانه دستجانی فراهانی(پژوهشگر پسادکتری دانشگاه حکیم سبزواری) با موضوع «نسبت سنجی کتب آسمانی بر اساس روایت تقسیمات چهارگانه قرآن و بازفهمی نقش آن در گفتگوی ادیان با محوریت قرآن کریم» در نهمین پیش نشست همایش بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام و گفتگوی ادیان که روز سه شنبه 21 آذر ماه ۱۴۰۲ در دانشگاه حکیم سبزواری برگزار شد، تقدیم علاقه‌مندان می‌شود.

مشاهده فیلم سخنرانی

سه کتاب تورات، انجیل و زبور کتاب‌هایی هستند که در قرآن کریم به آن ها اشاره شده‌است و قرآن با عبارت «مهیمنا» در آیه‌ی ۴۸ سوره مائده به برتری این سه کتاب اشاره می‌کند. درواقع این آیه بیان می‌کند که این سه کتاب هستند که در ادیان الهی بر ادیان دیگر تسلط و برتری دارند.

ذیل این آیات ما با روایاتی از پیامبر اکرم(ص) مواجه می‌شویم که در آن سوره‌های قرآن را در یک سری  گروه بندی‌هایی معادل کتاب‌های آسمانی پیشین قرار می‌دهد.

در بحث اعتبار این روایات، مضمون این احادیث با تغییر اندکی در واژه هایشان در سه دسته پیگیری می‌شود: یک،‌ طریق سعد بن اسکاف در منابع شیعه است و دو، طریق ازقع که در کتاب اهل سنت آورده شده‌است و هم‌چنین طرق دیگری همچون ابی امامه و... که طرق ضعیفی هستند.

این روایت در منابع شیعه در کتاب کافی کلینی فقط یکبار آمده‌است و بعد از آن کتاب‌های روایی شیعه آن را نقل کردند. سند روایت در کتاب کافی بدین صورت است که اسکاف به صورت مستقیم از پیامبر(ص) نقل می‌کند اما این سند در کتاب عیاشی تصحیح می‌شود؛ یعنی اسکاف از امام باقر(ع) و ایشان از پیامبر(ص) نقل کردند. طبق بررسی، این حدیث از نظر سندی صحیح و متصل است.

در منابع اهل سنت این روایت در کتاب مسند طیالسی و احمد بن حنبل وجوددارد و بررسی سندی و رجالی نشان می‌دهد که تمامی افراد این سند از نظر اهل سنت ثقه هستند جز یک نفر و بدین خاطر سند صفت حسن می‌گیرد.

و اما در بخش محتوا، منظور از سوره های طوال، سوره های طولانی قرآن هستند یعنی سوره بقره، آل‌عمران، نساء، مائده، انعام و اعراف. در این سوره ها بیشتر مباحث خلقت و احکام و همچنین مباحثی که برای اداره یک جامعه مدنی مورد نیاز است، مطرح است. در کتاب تورات هم دقیقا این مباحث مطرح شده است.

در بخش دوم، منظور از مئین سوره‌هایی است که تعداد آیات آن‌ها از صد بیشتر است و بعد از سور طوال قرار گرفته اند؛ توبه، یونس، هود، یوسف، حجر، نحل، اسراء، کهف، مریم، طه، انبیاء، مؤمنون، شعرا، نمل و صافات. محتوای این سوره‌ها بیان مسائل اعتقادی و اخلاقی است؛ مباحثی مثل توبه، اخلاص، تسبیح، توکل  و ذکر نعمت‌های خداوند در مثال‌های حسی. انجیل نیز علاوه‌بر تایید نگرش حضرت موسی یک نگرش تازه‌ای به بنی اسرائیل اعطا می کند و سراسر تذکر و پند و مباحث اخلاقی است و از این رو در روایت، متناظر سور مئین مطرح شده است.

در بخش سوم، مثانی به سوره‌هایی گفته می‌شود که در مرتبه دوم بعد از طوال قراردارند و از صد آیه کمتر هستند؛ انفال، رعد، ابراهیم، حج، نور، فرقان و... . این سوره‌ها برای بار دوم مباحث اخلاقی و اعتقادی را  بیان می‌کند اما به شیوه‌ای جدید. کتاب زبور هم همین مباحث را دارد.

در پایان آن چیزی که قرآن را از کتب پیشین متمایز می‌کند، سور مفصل است. سوره‌هایی هستند که اجزاء کوچک‌تری دارند و محتوای آن‌ها دوگانه است؛ دوگانه حق و باطل، بهشت و جهنم، کافر و مؤمن و... . این جدایی بین دو گروه می‌تواند یکی دیگر از وجه تسمیه‌های این سور باشد. از دیگر ویژگی‌های این سوره‌ها آهنگین بودن آن‌ها و داشتن لحن کوبنده می‌باشد.

جمع بندی مطلب اینگونه می‌شود که اگر می‌خواهیم گفت و گویی بین ادیان داشته باشیم با بهره‌گیری از این روایت در می‌یابیم که با هر گروه از اهل کتاب با استفاده از کدام سوره ها باید وارد گفت و گو شویم.

تهیه کننده: محمد دروگر