در ادامه فایل صوتی به همراه گزارش مکتوب سخنرانی دکتر مجید قربانعلی دولابی (عضو هیات علمی گروه فلسفه و عرفان دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی) با موضوع «برهان معقولیت دینداری در اسلام و سایر ادیان الهی» در هفتمین پیش نشست همایش بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام و گفتگوی ادیان که روز دوشنبه  13 آذر ماه ۱۴۰۲ در دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی برگزار شد، تقدیم علاقه‌مندان می‌شود. فایل تصویری سخنرانی به زودی تقدیم علاقه مندان می گردد.

در ابتدای نشست حجت الاسلام و المسلمین دکتر دولابی موضوع بحث را معقولیت دین‌داری عنوان کردند.

در طول تاریخ از زمانی که ادیان در میان بشر وجود داشته، افراد دین‌دار و بی‌دین سعی می‌کردند با گفتگوهایی که در میانشان شکل می‌گرفت، ادله یکدیگر را رد کنند. یکی از برهان‌هایی که در این راه اقامه شده برهان معقولیت دین‌داری است. این برهان نشان‌دهنده این است که حتی اگر انسان نتواند به وجود خدا و قیامت یقین پیدا کند باز هم دین‌داری نسبت به بی دینی برای انسان رجحان دارد.

این مساله امروزه دوباره تبدیل به مساله روز و یک مساله زنده شده است؛ چون با انواع و اقسام مساله‌های شک‌گرایانه برخورد می‌کنیم که می‌گوید انسان هیچ‌گاه نمی تواند به یقین برسد. این برهان می‌گوید ما بررسی می‌کنیم که آیا اگر ما دین دار باشیم به نفع ما خواهد بود یا اگر بی‌دین باشیم؟

اولین کسی که این برهان را بیان کرده امیرالمونین علی (ع) است هر چند در دو مورد هم می‌توان گفت که قرآن این مساله را مطرح کرده است.

امیرالمونین (ع) در گفتگو با کسی که منکر معاد بود و آن شخص سخن امیرالمونین را نمی پذیرفت حضرت با یک سخن کوتاه نشان دادند که اعتقاد به معاد از عدم اعتقاد به معاد معقول‌تر است.

امام صادق (ع) نیز در دو جا این برهان را در مناظره‌های خود به کار برده اند.

سومین جایی که این برهان به کار گرفته شد در گفتگوهای امام رضا (ع) بوده. شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا مناظره ای از امام رضا (ع) با یک زندیق را مطرح می کند که حضرت از این برهان استفاده کرده اند.

در کنار قرآن و روایات، اندیشمندانی همچون غزالی و پاسکال نیز به این برهان توجه داشته اند که اساسا امروزه این برهان به نام برهان شرط‌بندی پاسکال مشهور است.

اهمیت این برهان در جهان امروز در این است که خیلی از افراد فکر می‌کنند مسائلِ فراتر از عالم ماده و عالم طبیعت را نمی‌شود اثبات کرد، در حالیکه اگر ما فرض بگیریم که مسائلِ فراتر از عالم ماده اثبات‌شدنی نیستند باز هم می توانیم از این برهان استفاده کنیم.

ایشان در ادامه اشاره کردند: حساب احتمالات می‌گوید وقتی میخواهیم دو مساله را بررسی کنیم و ببینیم کدام یک از این دو مساله مهم‌تر است محاسبه می کنیم احتمال وقوع کدام طرف بیشتر است (در صورتی که دو محتمل با یکدیگر مساوی باشد).

در جایی ممکن است احتمال خیلی کم باشد اما محتمل مقدار بیشتری داشته باشد در این صورت عقلا آن طرف را که احتمال کمتر اما محتمل بیشتر دارد را ترجیح می‌دهند(در جایی که دو محتمل مساوی نباشند).

در بحث قیامت اگر فرض کنیم خدا نباشد کافر در این دنیا سود برده و سودش هم مثلا 100 است و ضربدر احتمال 100 میشود 10000. اما اگر خدا باشد با فرض احتمال 1 درصد، اگر ما 1 درصد را ضربدر سودی کنیم که از منفعت بعدش حاصل می‌شود(بی‌نهایت) عدد ما بی نهایت در می‌آید که قابل مقایسه با 10000 نیست.

ما نتیجه می‌گیریم: معقول‌تر آن است که اگر به وجود خدا شک داریم و یقین نداریم، زندگی خود را به نحوی تنظیم کنیم که گویی خدایی هست، معادی هست و... در این صورت ضرر نخواهیم کرد و احتمالا سود کلانی خواهیم کرد. ما این بحث را هر چند به شکل احتمال مطرح کردیم اما در واقع امر آن را احتمالی نمی‌دانیم و به وجود خدا و قیامت به صورت یقینی باور داریم.

تهیه کننده: محمد دروگر