در ادامه فایل صوتی سخنرانی دکتر افتخار دانش پور  (عضو هیات علمی گروه فقه و حقوق امامیه دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی) با موضوع «ترسیم انگاره های مشترک تحکیم خانواده در ساختار ادیان ابراهیمی» در هفتمین پیش نشست همایش بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام و گفتگوی ادیان که روز دوشنبه  13 آذر ماه ۱۴۰۲ در دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی برگزار شد، تقدیم علاقه‌مندان می‌شود. فایل تصویری به همراه گزارش مکتوب سخنرانی به زودی تقدیم علاقه مندان می گردد.

بررسی تطبیقی معارف ادیان می‌تواند عامل مهم و ارزشمندی برای گسترش تعامل و تقویت همگرایی و تحکیم مبانی مشترک در بین ادیان باشد. این امر می تواند موجب نتیجه نزدیکی پیروان ادیان و رفع سوءتفاهمات و قرار گرفتن در مسیر صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز شود. در بین این مباحث و فهم مشترک ادیانی، مسئله خانواده از مسائل پراهمیت است، زیرا خانواده اصلی‌ترین نهاد اجتماعی موثر در پیشرفت یا انحراف جامعه تلقی می‌شود. در این زمینه پرسش‌هایی قابل طرح است. اول اینکه با توجه به خاستگاه اصول اعتقادی مشترک در ادیان ابراهیمی مانند اعتقاد به توحید، نبوت و معاد، موضوع ازدواج و تشکیل خانواده در ساختار حیات مادی بشر از چه جایگاه و اهمیتی برخوردار است؟ پرسش دوم اینکه رویکرد ادیان به ویژه ادیان ابراهیمی، نسبت به استحکام و دوام کانون خانواده چگونه است و آیا در بررسی این رویکردها گزاره‌های مشترکی قابل دریافت هستند یا نه؟

در مطالعه انجام گرفته بر ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام متمرکز هستیم که به نوعی جد مشترک آنها حضرت ابراهیم (ع) است و بر پایه الهام‌گیری از سنت آن حضرت پایه‌ریزی شده‌اند. تحکیم خانواده ارکانی چون مراعات اعتدلال، رعایت اخلاق و حفظ حقوق اعضای خانواده را به همراه دارد که در این رابطه انگاره‌های مشترک تاثیرگذار بر تحکیم خانواده بر این سه محور مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

بحث مراعات اعتدلال در عرصه خانواده می‌تواند در دو قالب اعتدلال اقتصادی و اعتدلال رفتاری تبیین شود. اعتدلال رفتاری از دو جنبه حسن تعامل بین زوجین و رعایت پوشش مناسب می‌تواند در حفظ و پاسداشت کانون خانواده تاثیرگذار باشد. معارف اخلاقی بر پایه محوریت دین و هویت دینی از عوامل تاثیرگذار در پاسداشت خانواده محسوب می‌شوند و در عین حال رعایت حقوق بین اعضا و توجه به نقش‌هایی که اعضای خانواده دارند نیز در این بین حائز اهمیت است. در گام نخست پژوهش، آموزه‌های اسلامی را مورد توجه قرار دادیم. در برخی از موارد به برخی از آیات و روایات استناداتی صورت گرفت و در عین حال در دین یهودیت و مسیحیت نیز هر کدام از این گزاره‌ها مورد بررسی قرار گرفت.

با توجه به اینکه درصدد اشتراک‌یابی ادیان در هر یک از گزاره‌ها بودیم، به این نتیجه رسیدیم که علی‌رغم تفاوت‌های موجود، انگاره‌های مشترک ادیان ابراهیمی در حوزه خانواده نشانگر مکمل بودن دو جنس برای یکدیگر بر پایه‌های تفاوت ها و در نهایت تولید مثل در فضای مشروع خانواده است. یکی از مولفه‌های مهم و مشترک تشویق به ازدواج و تامین غرایز از راه تشکیل خانواده است. هر چند در برخی از موارد ممکن است تحریفاتی در مسیحیت و یهودیت صورت گرفته باشد اما تاکید به ازدواج و تشکیل خانواده از تاکیدات مشترک هر سه دین است.

با وجود به این مشترکات به راحتی می‌توانیم ادیان الهی را با وجود تفاوت‌ها در یک طبقه قرار بدهیم و این امر می‌تواند نویدبخش صلح و وحدت باشد. به همین دلیل ماحصل و نتیجه این رویکرد تطبیقی این است که درحوزه حفاظت خانواده پاسداشت ارکان اصلی آن مانند عشق، محبت و رحمت مقوله‌های ارزشمندی هستند و به همین خاطر راهبرد اصلی که در همه ادیان در تقابل با سیاست‌های همه‌جانبه استبداد برای گسست خانواده انجام می‌گیرد، می‌بایست بر پایه محوریت نگهداشت عشق و محبت در کانون خانواده پایه‌ریزی شود.

به طور خاص در بعد روانشناختی، آموزه‌های دینی اسلام در بحث ازدواج بر سه محور آرامش‌زایی، محبت و مودت متمرکز معرفی شده است که اثرات آن آموزش مهارت‌های زوجیت، ایجاد حس کفایت و رضایت نسبت به موقعیت جنسی و نهایتا تربیت افراد با غنای عاطفی است. نکته قابل اهمیت دیگر اینکه پایه هویت خانواده را باید هویت دینی معرفی کنیم و در همه دنیا باید راستی و درستی تبلیغ و به صورت گفتمان فراگیرجهانی پیگیری شود.

دنیای امروز متاسفانه این‌گونه به جوانان القا می‌کند که کفایت هیجان جنسی برای الفت و همدلی کافی است، در حالی که طبق فهم مشترک ادیانی، عشق بر پایه هیجان جنسی برای دوام کانون خانواده کافی نیست و کانون خانواده نیاز به رحمت دارد. رحمت در کنار مفهوم عشق، فضای غنی‌تر از دلدادگی را بین همسران ایجاد می کند. با این حال سبک نوین زندگی غربی بر یکسری موارد از جمله فردگرایی استوار است و اینها را در بین جوانان اشاعه می‌کند.

نظریه جنسیت هم بسیار آسیب‌زا است. ما در برآورد تطبیقی دیدگاه‌های مختلف ادیان که نسبت به جایگاه زن در خانواده داشتیم، به این نتیجه رسیدیم که در برخی کتب آسمانی که دستخوش تحریف شده اند، جایگاه نازلی برای زن در نظر گرفته شده است و یک تقابل جنسی مشاهده می‌شود. شاید به همین دلیل در رویکردهای جدید در زندگی غربی، بحث برابری جنسی را مطرح می‌کنند. این جنسیت‌گرایی ‌ به نوعی یک عامل آسیب‌زا است که در آموزه‌های اسلامی عدالت جنسیتی به وفور مشاهده می‌شود و تعامل بین زن و مرد بر اساس مودت و رحمت پی‌ریزی شده است.

یکی از راهبردهای اجرایی مهم که فهم مشترک ادیانی به ما توصیه می‌کند، آن است که باید نگرش ضرورت ازدواج پایدار در نسل جدید را تقویت کنیم. آموزش خویشتن‌داری جنسی و ایجاد رسانه‌های سالم به دور از نشانگان جنسی می‌تواند از مهم‌ترین راهبردهای فهم مشترک ادیان باشد که باید دستمایه تعامل قرار گیرد. متاسفانه غرب زدگی، دین گریزی، و مدرنیته آسیب‌هایی را برای بشر امروز به همراه آورده است.

حاصل سخن اینکه اگرچه حفظ ارزش‌های سنتی کار دشواری است اما باید برای حفظ ارزش‌های دینی تلاش شود و روابط خانوادگی را بر پایه عشق، احترام و مراقبت از یکدیگر تنظیم کنیم، چرا که تربیت دینی و زندگی اجتماعی از طریق خانواده منتقل می‌شود.

تهیه کننده: آناهید خزیر