در ادامه فایل تصویری و همچنین گزارش مکتوب سخنرانی جناب آقای دکتر رسول رسولی‌پور ((دانشیار گروه فلسفه دانشگاه خوارزمی)) با موضوع «گفتگوی دینی به روش بینامتنی» در دومین پیش نشست همایش بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام و گفتگوی ادیان که روز پنجشنبه ۱۸ خردادماه ۱۴۰۲ در مرکز فرهنگی کلیمیان اصفهان برگزار شد، تقدیم علاقه‌مندان می‌شود.

سخنم را با یک خاطره آغاز می‌کنم. سال 2007 در دانشگاه ایالت ویرجینیا برای افتتاح یک مرکز گفت‌و‌گوی ادیان دعوت شدم. این مرکز یک خیریه الهی بود و قرار بود خیریه‌ای باشد برای خداباوران مسیحی و یهودی و مسلمان و بنا بود در این مرکز گفت‌و‌گوهایی برای آشنایی بیشتر و رفع سوءتفاهمات و هم‌افزایی برای حل مشکلات صورت بگیرد.

اجازه دهید داستان خیمه حضرت ابراهیم را که در قرآن کریم نیز آمده، از فصل 18 کتاب آفرینش در عهد عتیق برایتان بخوانم:

«خداوند در محل درختان مقدس ابراهیمی ظاهر شد. ابراهیم در موقع درمان روح در مقابل چادر خودش نشسته بود،  وقتی سر خود را بلند کرد دید که سه مرد در جلوی او ایستاده‌اند همین‌که آنان را دید برخاست. به طرف آنها دوید تا از ایشان استقبال کند. ابراهیم در مقابل آنها تعظیم و سجده کرد. سپس به آنها گفت که آقایان من در خدمت شما هستم. قبل از اینکه از اینجا بروید، در منزل من توقف کنید. اجازه بدهید آب بیاورم تا پاهایتان را بشویید. شما می‌توانید در زیر این درخت استراحت کنید. من برای شما کمی غذا می‌آورم تا بخورید و برای بقیه سفر خود قوت بگیرید. شما با آمدن به منزل من بر من منت بگذارید، پس اجازه بدهید تا در خدمت شما باشم. آنها جواب دادند بسیار خوب، ما قبول می‌کنیم.

ابراهیم با عجله داخل چادر شد و به سارا گفت: زود باش یک پیمانه از بهترین آردهایت را بردار و مقداری نان بپز و سپس به طرف گله دوید و یک گوساله چاق و لطیف گرفت و به نوکر خود داد تا آن را بپزد و مقداری ماست و شیر و گوشت گوساله‌ای که پخته بود آورد و جلوی آن مردان گذاشت و همانجا زیر درخت از آنها پذیرایی کرد. آنها از آن غذا خوردند.» البته در روایت قرآنی آنها از آن غذا نخوردند و به همین دلیل ابراهیم ترسید. داستان خیمه حضرت ابراهیم سر فصل ارتباط بین ادیانی در بین فرزندان ابراهیم است.

گفت‌وگو امر مقدسی است که اساسا هم گفت‌و‌گوی ما، هم فهم ما و هم عمل ما را شکل می‌دهد. خیمه ابراهیم در این تمثیل بسیار زیبایی که در آیات  24 تا 28 سوره ذاریات در قرآن آمده است نشان‌دهنده دو چیز بسیار مهم است. نکته نخست این‌که داستان ابراهیم داستان ساختارشکنی است که ابراهیم پذیرای مردانی شده است که آنها را نمی‌شناسد و به جای اینکه از آنها دوری کند، آنها را به خیمه‌اش دعوت می‌کند و از آنها پذیرایی می‌کند.

نکته دوم این است که ما نیازمند به ارتباط هستیم. فرضیه معروف کانت که انسان چیست و پاسخ می‌دهد که انسان‌ها هویت، شخصیت و هستی‌شان در گرو ارتباط است و نه تنها در بحث معرفت شناسی، سوژه‌ها باید با هم ارتباط و مشارکت داشته باشند بلکه در هویت و هستی خودمان هم به ارتباط نیاز داریم.

آدم‌ها نمی‌توانند مسلمان باشند مگر اینکه با مسیحیت و یهودیت آشنایی داشته باشند. چون آشنایی من با دین خودم در گرو آشنایی من با دین دیگری است. تاکید من بیشتر گفت‌و‌گوی بین دینداران است تا گفت‌و‌گوی بین ادیان. من از سال86 تا 89 رئیس مرکز گفت‌و‌گوی ادیان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بودم و ارتباطاتم با اقلیت‌های دینی در ایران و هم بزرگان ادیان در خارج از کشور بسیار بود.

حضور من در این مرکز مصادف بود با جریان‌هایی که معتقد بودند اسلام دین خشونت و شمشیر است. من از آن زمان مسئول مرکز شدم و دیدم بهترین کاری که می‌توانم بکنم این است که دیالوگی در موضوع عقل و ایمان بین مسلمانان و مسیحیان در واتیکان برگزار کنیم که موفق شدم این کار را بکنم و خوشبختانه به این نتیجه رسیدم آنچه که انسان‌ها را بیش از سوءتفاهمات ذهنی و فکری و اندیشه‌ای به هم نزدیک می‌کند، مواجهه و محاوره است.

امروز می‌خواهم درباره گفت‌و‌گوی بینامتنی صحبت کنم که شرم حضور چقدر می‌تواند رافع کدورت‌ها، دشمنی‌ها و ترس‌های ما باشد. من اکنون کنار حاخام نشسته‌ام دست ایشان را می‌گیرم. اگر دیدگاه انحصارگرایانه داشتم خود نشستن در کنار جناب حاخام این رفع ترس را به من می‌دهد.

ما پیش از و بیش از اینکه انسان و یهودی یا مسیحی باشیم یک انسان هستیم . خداوند ما را انسان آفریده است. هیچ چیز بهتر از ارتباط وجودی نیست. رخداد در مواجهه ما با دیگری صورت می‌گیرد. قرار است که اینها بهانه شود که ما کنار هم بنشینیم و حس من توئی پیدا کنیم. در گذشته گفت‌و‌گو برای ارائه خویشتن به دیگری بود و بیشتر دفاعیه می‌نوشتند و رساله‌های دفاعیه و کتاب‌هایی که شیوه جدلی برای دین دیگر داشته، رویکرد انحصارگرایانه داشته است.

من سال‌هاست ادیان تطبیقی تدریس می‌کنم  و می‌دانم مواجهه مهم است. من مسیحیت را زمانی شناختم که در صومعه با آنها زندگی کردم. شیوه جدلی اول تطور پیدا کرد به شیوه آشنایی با دیگری و شیوه آشنایی با دیگری تطور پیدا کرده به یافتن و هم‌افزایی برای حل معضلات جامعه بشری. در برخی مواقع می‌بینیم برای درک بهتر، علمای دین شروع کردند به جعل اسنادی که آن تفاهمات را برطرف می‌کند.

امام موسی صدر تلاششان در جامعه لبنان نه برتری دادن شیعه لبنان بوده است نه تلاش تئوریک که کتابی بنویسند و حوزه‌ای راه بیندازند. بلکه هم‌افزایی برای حل معضلات جامعه‌ای بود که ما در آن زندگی می‌کنیم. جامعه ما به شدت فقیر است و نیازمند به اتحاد خداباورانی که ادعا می‌کنند خداباور هستند اما با هم دشمنی می‌کنند.

من خجالت می‌کشم که اقلیت ها از بسیاری از حقوق خود محروم هستند و درد و رنج این جامعه را درک می‌کنم. ما در عین اینکه در گفت‌و‌گوهای بین دینی مشترکات و اختلافاتی را می‌یابیم و بازتفسیر می‌کنیم، این اتفاق بسیار مبارک است. جریانی در دهه نود در دانشگاه کمبریج با همت یک عالم یهودی آغاز شد که انسان متواضع و فرهیخته‌ای بود. استدلال گفت‌و‌گوی بین متنی بعدها به متن مقدس تبدیل شد. در واقع گروهی از یهودیان مدرن با یهودیان کلاسیک گفت‌وگو را آغاز کردند بعد مسیحیان خوششان آمد از اینکه چقدر جالب است. بعد جامعه مسلمان انگلستان متوجه این گفت‌و‌گوها شد و چه اتفاق مبارکی افتاده است. امیدوارم گفت‌و‌گوهای مستمر و مداوم بین پیران و جوانان و... داشته باشیم و این یک درخت پرثمری بشود و ثمراتش را در حفظ بیشتر همکیشان و همدینان ببینیم.

تهیه کننده: آناهید خزیر